Socratische Methode

Gesprekstechniek die Socrates gebruikte, om filosofische gesprekken met Atheense burgers aan te gaan.

Wie was Socrates?

Om de gesprekstechniek van Socrates te kunnen begrijpen, moeten we ons eerst verdiepen in wie Socrates precies was. Socrates was een Griekse filosoof en leefde van 469 v.Chr tot 399 v.Chr in Athene.

Socrates stond bekend om zijn zogeheten Socratische gesprekken, dit was een gesprekstechniek die hij gebruikte om met Atheense burgers filosofische gesprekken aan te gaan. Deze gesprekstechniek wordt ook wel de 'Socratische Methode' genoemd. Socrates was niet erg geliefd in Athene, veel Atheners vonden Socrates enorm irritant, omdat hij constant van die 'rare gesprekken' aan wilde gaan met iedereen.

 

Socrates wordt ook de grondlegger van de westerse filosofie genoemd, omdat hij met zijn Socratische gespreksvoering de basis legde voor het kritisch denken wat filosofen later op voort zouden bouwen. Socrates heeft nooit iets over zijn ideeën en gesprekken opgeschreven, oftewel: we hebben geen bronnen van Socrates zelf.  Alles wat we over Socrates weten, weten we van zijn leerlingen/volgers. De meeste bronnen komen van Plato en Xenophon. 

Hoe werkt die Socratische Methode precies?

Doel van het Socratische gesprek

Socrates ontdekte dat er een discrepantie (verschil) bestaat tussen wat mensen denken en wat ze daadwerkelijk zeggen. Bovendien zouden mensen zich laten leiden door heersende meningen en opvattingen en daardoor zelf niet goed nadenken over wat men zelf dacht.

• Socrates ging gesprekken aan met de Atheners met als doel dat zij dieper na gingen denken over wat ze daadwerkelijk dachten.
• Je zou Socrates als een van de eerste personen kunnen beschouwen die kritisch denken centraal stelde, met focus op de mens zelf. Daarom kan je hem de grondlegger van de westerse filosofie noemen.

 

Verloop van het Socratische gesprek

• Stap 1 - Wat is  X-vraag: Socrates stelde aan de gesprekspartner altijd eerst een vraag, waarin hij een bepaald begrip centraal stelde. Bijvoorbeeld: "Wat is dapper zijn volgens jou?" Dan stond het woord 'dapper' centraal in het gesprek.

 

• Stap 2 - Antwoord van de gesprekspartner - weerlegging - doorvragen: Zodra de gesprekspartner een antwoord gaf op de X-vraag, dan weerlegde Socrates het antwoord altijd. Bijvoorbeeld: (gesprekspartner) "Dapper zijn voor mij is dat je moedig bent" (Socrates) "Maar tussen dapper en moedig zijn zit toch een wezenlijk verschil? Wat is moedig zijn voor jou dan?"  Socrates gaf vaak diepgang aan het gesprek door alle begrippen die de gesprekspartner gebruikt te definiëren.

 

• Stap 3 - aantal herhalingen van stap 2

 

• Stap 4 - Vastlopen: Nadat Socrates een aantal keer heeft doorgevraagd op de antwoorden van de gesprekspartner, en die antwoorden vervolgens meerdere malen heeft weerlegd, kwam er vaak een punt in het gesprek dat de gesprekspartner vastliep en in de war was. Dit was precies het punt waar Socrates op hoopte dat de gesprekspartner zou geraken in de hoop dat de gesprekspartner nu écht zelf zou nadenken.  

 

• Stap 5 - Opnieuw stellen van de X-vraag: Zodra de gesprekspartner op een dood spoor liep, omdat Socrates alsmaar had doorgevraagd, stelde Socrates de X-vraag opnieuw "Kan je opnieuw uitleggen wat moed voor jou betekend?" Vaak gaf de gesprekspartner een geheel ander antwoord dan bij stap 1. Hiermee was als het ware het doel van Socrates behaald.

De School van Athene

Op de fresco (muur-/plafondschildering) De School van Athene geschilderd door de Renaissancekunstenaar Rafaël staan een aantal belangrijke figuren uit de oudheid, waaronder ook Socrates. Hij afgebeeld in een groen gewaad en voert een gesprek, wat zijn Socratische Methode symboliseert.

Socrates' zijn gesprekken kostte hem zijn leven...

De Horzel

Doordat Socrates constant de antwoorden van zijn gesprekspartners weerlegde, vonden veel Atheners hem irritant en brutaal. Socrates had als bijnaam 'de horzel' (een wespen soort) vanwege zijn doortastende manier van vragen stellen.

Veroordeling

Socrates werd beschuldigd van goddeloosheid (het niet aanbidden van de goden waarin men in Athene geloofde) en het bederven van de jeugd (Socrates zou door zijn gesprekken de jeugd erop aan zetten niet gehoorzaam te zijn). Sommige mensen vonden Socrates zelf een antidemocraat (tegen de democratie), omdat Socrates zei dat alleen bekwame mensen konden regeren. 

Al deze beschuldigingen maakte dat Socrates voor de rechter moest verschijnen en werd uiteindelijk met de dood veroordeeld. Socrates moest een gifbeker leegdrinken (zoals op bovenstaand schilderij te zien is) waardoor hij op zeventigjarige leeftijd stierf. In de Apologie van Plato omschrijft Plato de dood van Socrates. Hij zou, net zoals op het bovenstaande schilderij, vlak voordat hij doodging nog wijze filosofische kreten hebben gesproken. Socrates zijn gesprekken hebben hem letterlijk zijn leven gekost.

Socratische Methode - Heden

Tot op heden wordt Socratische gespreksvoering gebruikt als gesprekstechniek om tot diepere inzichten te komen met je gesprekspartner.